فراسو خبر پایگاه خبری تحلیلی فراسو خبر
در این میان، صادرات فرآوردههای نفتی از جایگاهی استراتژیک و در عین حال پارادوکسیکال برخوردار است. از یک سو، تحریمهای ظالمانه، فروش نفتخام را با چالشهای جدی مواجه کرده و از سوی دیگر، مصرف بیرویه داخلی و قاچاق سوخت، عملاً امکان بهرهبرداری از ظرفیت طلایی صادرات فرآوردهها را که تحریمناپذیر بوده و میتواند درآمدهای ارزی کشور را تثبیت و جریان نقدینگی را حفظ کند، به شدت محدود کرده است.
ایران با وجود دارا بودن یکی از بزرگترین ظرفیتهای پالایشگاهی در منطقه، امروز درگیر یک «ناترازی انرژی» جدی است. رقم سنگین بالغ بر ۶۵ هزار میلیارد تومان در بودجه ۱۴۰۴ برای تأمین سوخت داخلی و حتی واردات بنزین، گواهی بر یک بحران ملی است: مصرف بیرویه، اتلاف انرژی و فشار کمرشکن بر صندوق عمومی دولت، چالش اصلی که نیازمند تدبیر و عزم ملی است.
این ناترازی، یک تهدید دووجهی است: از یک سو، فرصتهای طلایی ارزآوری را از بین میبرد و از سوی دیگر، تراز ارزی بخش انرژی را که میتوانست مثبت باشد، به سمتی منفی سوق میدهد.
درست در همسایگی ایران، بازاری پررونق و تشنه وجود دارد. کشورهای قفقاز، آسیای میانه و جنوب غرب آسیا، به دلایلی مانند کمبود زیرساخت پالایشگاهی یا فاصله از منابع انرژی، مشتاق واردات پایدار سوخت هستند. ایران با برخورداری از موقعیت ژئوانرژیک ممتاز و ظرفیت عظیم پالایشگاهی، میتواند به تامینکننده اصلی این بازارها تبدیل شود. اما دستیابی به این جایگاه، نیازمند اجرای یک راهبرد هماهنگ و قاطع است:
1. مدیریت مصرف داخلی: این محور، تنها به معنای فرهنگسازی نیست. این یک «اجبار راهبردی» است که باید از طریق اصلاح ساختاری الگوی مصرف در صنایع و حملونقل، افزایش بهرهوری انرژی و هدایت هدفمند یارانهها به سمت بهینهسازی، نوآوری و استفاده از منابع تجدیدپذیر صورت پذیرد.
2. مبارزه قاطع با قاچاق سوخت: قاچاق سوخت، دیگر یک تخلف اقتصادی ساده نیست؛ یک «تهدید امنیت ملی» است که هم منابع کشور را به تاراج میبرد و هم با رقابتی نابرابر و ناسالم، بازارهای رسمی ایران در کشورهای همسایه و درآمدزایی کشور را تضعیف میکند.
در این میان، پرداختن به مولفه تحریم نیازمند بازتعریف جدی است. کارشناسان انرژی بر این باورند که تحریمها اگرچه در کوتاهمدت محدودکننده بودهاند، اما در بلندمدت میتوانند ایران را به سمت یک «راهبرد جایگزین هوشمند» سوق دهند:
v تغییر نقش ایران از فروشنده نفت خام به تامینکننده محصول با ارزش افزوده: تحریم فروش نفت خام، به صورت غیرمستقیم بر صادرات فرآوردهها نیز سایه انداخته است. با این حال، این فشار میبایست کشور را به سمتی سوق دهد که با کاهش مصرف داخلی، مازاد تولید خود را نه به عنوان یک کالای اتفاقی، بلکه به عنوان یک «محصول راهبردی برنامهریزیشده» به بازارهای منطقه عرضه کند.
v تقویت دیپلماسی انرژی فرامنطقهای: ایران میتواند با استفاده از ظرفیت صادرات فرآوردهها، روابط اقتصادی خود با کشورهای همسایه را تا حدی تقویت کند که این روابط، خود به عاملی برای کاهش تاثیرپذیری از تحریمها تبدیل شود. ایجاد کریدورهای پایدار انرژی به سمت شمال و شرق، میتواند اهرم فشار غرب را تضعیف نماید.
v انگیزهبخشی به سرمایهگذاری در پالایشگاههای کوچک و متوسط: به جای تمرکز صرف بر پالایشگاههای عظیم، میتوان با تسهیل قوانین برای احداث پالایشگاههای کوچک و متوسط که انعطافپذیری بیشتری در برابر تحریمها دارند، هم بازار داخلی را تامین کرد و هم مازاد را برای صادرات هدفگذاری نمود.
v تسهیل حضور به عنوان برندی قوی در عرصه انرژی کشورهای همسایه: ایران میتواند با حمایتهای دولتی و استفاده از بخش خصوصی در قالب برندهای مقتدر و خوشنام، بهطور پایدار و با ایجاد جایگاههای عرضه سوخت در کشورهای همسایه، در رقابتی سالم با قاچاقچیان ظاهر شود. با ایجاد مزایای بهتر در تأمین سوخت مورد نیاز کشورهای همسایه، میتواند نقش حیاتی بر عهده گرفته و از این طریق ضمن ارزآوری، دغدغه سوختی کشورهای همسایه را نیز برطرف نماید.
در خاتمه باید اذعان نمود که صادرات فرآوردههای نفتی در شرایط کنونی، فراتر از یک فعالیت اقتصادی صرف، به مثابه یک «جهاد اقتصادی» و ابزاری راهبردی برای جهش تولید و توسعه ملی است. تحقق کامل این ظرفیت، مستلزم خلق یک اکوسیستم یکپارچه و تهاجمی صادراتی است که در آن، دیپلماسی فعال انرژی، بازارهای جدید را فتح میکند، برندهای ایرانی باکیفیت و خدمات پس از فروش مطمئن، سهم خود را در بازارهای منطقه تثبیت مینمایند و زنجیره تأمین و لجستیک، بهصورتی کارآمد و رقابتی، سوخت را به دست مشتری نهایی میرساند.
ثمره این جهاد اقتصادی، تنها ارزآوری نیست، بلکه دستیابی به «تابآوری اقتصادی»، «امنیت انرژی» و «استقلال مالی» در برابر فشارهای خارجی و تبدیل ایران به کانون ثبات و قدرت انرژی در منطقه است. تبدیل این پتانسیل عظیم به واقعیتی پایدار، نیازمند ارادهای ملی برای مهار آتش مصرف داخلی، مبارزه بیامان با قاچاق و بهرهگیری هوشمندانه از کارت برنده موقعیت ژئوپلیتیک و ژئوانرژیک در بازار بزرگ انرژی منطقه است.
سید محمدمهدی سیدی
مشاور و نماینده ویژه مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش در امور پیشگیری و مقابله با قاچاق