با کنوانسیون سایتیس بیشتر آشنا شویم

تجارت بین المللی حیات وحش از آن دست تجارت های است که سالانه میلیاردها دلار را به خود اختصاص می دهد و صدها میلیون نمونه گیاهی و جانوری، از جانوران و گیاهان زنده (که برای نمایش در باغ وحش ها، سیرک ها، مطالعات علمی و یا بعنوان حیوان خانگی مورد استفاده قرار می گیرند) گرفته تا طیف گسترده ای از اجزای آنها و محصولات مشتق شده از آنها، از جمله محصولات غذایی، کالاهای چرمی متنوع، آلات موسیقی چوبی، الوار، سوغاتی های گردشگری، داروها و … را در بر می گیرد.

به گزارش فراسو به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست به نقل از معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی، در بسیاری از مناطق جهان، میزان بهره‌برداری از گونه‌های جانوری و گیاهی خاص به این منظور بسیار بالا است و تجارت آنها به همراه عوامل تهدید دیگر مانند تخریب و از بین رفتن زیستگاه، می تواند باعث کاهش جمعیت این گونه ها و حتی هدایت آنها به سمت انقراض شود.
از آنجایی که عرضه و تقاضا برای نمونه ها و محصولات حیات وحش اعم از جانوری و گیاهی در نقاط مختلف جهان وجود دارد، تجارت این گونه ها  اغلب صرفا در سطوح ملی نبوده، بلکه مرزهای بین المللی را هم پشت سر می گذارد. بنابراین تلاش برای نظم بخشی و قانونمند کردن این نوع از تجارت، مستلزم همکاری های منسجم در سطوح بین المللی است.
 کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض) (CITES  به همین منظور بنیان نهاده شده است.
این کنوانسیون که در تاریخ ۳ مارس ۱۹۷۳(مقارن با ۱۲ اسفند ۱۳۵۱)  به تصویب رسید، در تاریخ ۱ ژولای ۱۹۷۵( مقارن با ۱۰ تیر ۱۳۵۴) لازم الاجرا شد. کشور جمهوری اسلامی ایران نیز در تاریخ ۱۶تیرماه ۱۳۵۵به این کنوانسیون ملحق شد.

امروزه این کنوانسیون با ۱۸۴ کشور عضو،  بیش از ۳۸۷۰۰ گونه گیاهی و جانوری را در برابر برداشت بی رویه جهت تجارت بین المللی مورد حفاظت قرار می دهد. این گونه ها به تفکیک در ۳ پیوست این کنوانسیون جای گرفته اند . این پیوست ها بر اساس میزان مورد تهدید بودن گونه در برابر تجارت بین المللی دسته بندی شده اند.

 نقشه کشورهای عضو: کشورهای عضو به رنگ سبز نمایش داده شده اند  

هدف کنوانسیون CITES این است که اطمینان حاصل کند جانوران و گیاهان وحشی با هدف تجارت بین المللی، مورد بهره برداری ناپایدار قرار نمی گیرند. در واقع این کنوانسیون یک چارچوب حقوقی بین‌المللی،  همراه با ضوابط و دستورالعمل های مشترک برای سختگیرانه تر کردن کنترل واردات و صادرات بین‌المللی گونه‌هایی که در معرض انقراض هستند و نظام مند کردن تجارت بین‌المللی سایر گونه‌ها ایجاد می‌کند.

کنوانسیون CITES،  نه تجارت بین المللی گونه های گیاهی و جانوری حیات وحش را ترویج می کند و نه کاملاً آن را ممنوع می کند. در عوض، این کنوانسیون با به کارگیری چارچوب قانونی ویژه،  تجارت بین‌المللی نمونه‌های گونه‌های انتخابی را بسته به طبقه‌بندی آنها که براساس وضعیت حفاظتی آنها انجام می گیرد، تحت کنترل‌های خاص قرار می‌دهد.

کنوانسیون سایتیس چنین مقرراتی را از طریق سه هدف قانونمند بودن، پایداربودن و قابلیت ردیابی دنبال می کند. به طور کلی این اهداف عبارتند از:

قانونمند بودن نمونه مطابق با قوانین و مقررات ملی برای حفاظت از جانوران و گیاهان به دست آمده است.

پایداری: تجارت پایدار بوده، برای بقای گونه مضر نباشد.

قابلیت ردیابی: تجارت از طریق صدور و کنترل مجوزها و گواهینامه های مناسب CITES قابل ردیابی باشد.

تعاریف:
بر اساس بند الف ماده ۱ قانون کنوانسیون سایتیس، وقتی که سایتیس گونه ای را در یکی از ضمیمه های خود قرار می دهد، تمام زیرگونه های آن گونه نیز مشمول آن ضمیمه می شوند و تحت حفاظت کنوانسیون قرار می گیرند. البته کنوانسیون می تواند فقط یک زیرگونه از یک گونه را تحت حفاظت قرار دهد و یا حتی فقط یک جمعیت را که از نظر جغرافیایی از بقیه افراد گونه جدا شده است، در ضمایم خود جای دهد.
زیرگونه:  گونه می تواند مجموعه ای از زیرگونه ها باشد که هریک از آنها ویژگی های خاص خود را دارند، ولی آنقدر متفاوت نیستند که بتوان از آنها به عنوان یک گونه جداگانه یاد کرد.
جمعیت جدای جغرافیایی: یک جمعیت جدا شده جغرافیایی، گروهی از افراد گونه یا زیرگونه را شامل
می شود که در یک منطقه یا یک کشور زندگی می کنند.
نمونه: منظور از نمونه یک جانور یا گیاه کامل زنده یا مرده، اجزای بدن او و یا مشتقات حاصل از آن است، که قرار است از کشوری به کشور دیگر انتقال یابد.
اجزا: اجزای بدن یعنی قسمت هایی از بدن گیاه یا جانور که فرآوری نشده است و هنوز می توان تشخیص داد که به کدام گیاه یا جانور تعلق دارد. مانند پوست، شاخ، لاک، دندان، پر، چوب، بذر، ریشه، پیاز  و …. .
مشتقات: بخش هایی از بدن گیاه یا جانور که فرآوری شده  و دیگر امکان تشخیص اینکه به کدام گونه تعلق دارد وجود ندارد. مثل کلیدهای پیانو ساخته شده از عاج، آلات موسیقی یا مجسمه هایی که از چوب ساخته شده اند، کیف ها، کمربندها، داروها، ساعت ها و محصولات غذایی و غیره.
پیوست ها (ضمایم کنوانسیون):
کنوانسیون سایتیس بیش از ۳۸۷۰۰ گونه گیاهی و جانوری را در ۳ ضمیمه با شرایط حفاظتی مختلف جای داده است. هر کدام از ضمایم بر اساس وضعیت حفاظتی گونه و میزان تاثیر تجارت بین المللی بر آن از درجه حفاظتی متفاوت و قوانینی با درجات مختلف سختگیری یا به عبارتی محدویت های متفاوت برخوردار هستند به شکلی که از عدم برداشت بی رویه گونه و انقراض احتمالی آن در نتیجه ی تجارت بین المللی اطمینان حاصل کند. نام تمامی گونه ها یا زیرگونه های مشمول ضمایم سایتیس به صورت نام علمی در جدول ضمایم این کنوانسیون درج شده لذا برای آگاهی از اینکه گیاه یا جانوری در این ضمایم قرار دارد یا خیر باید از نام علمی آن اطلاع داشت.  می توانید در سایت  https://cites.org در قسمت Appendices به ضمایم دست پیدا کنید و یا نام علمی گونه مد نظر خود را در قسمت SPECIES+ در همین سایت جستجو کرده دریابید در چه ضمیمه ای قرار دارد.

طبقه بندی ضمایم سایتیس به طور اجمالی :

نمایندگان کشورهای عضو کنوانسیون هر دو یا سه سال یک بار در قالب اجلاسی به نام کنفرانس اعضای کنوانسیون(CoP)،   گردهم می آیند،  ضمایم کنوانسیون را مورد بررسی و بازبینی قرار می دهند و مسائلی از جمله مشکلات پیش روی اجرای کنوانسیون را مورد بحث و بررسی قرارداده راهکارهای پیشنهادی را ارائه می دهند.

کمیته دائمی کنوانسیون
با نمایندگانی از شش منطقه جغرافیایی، در هدایت سیاست گذاری ها و نظارت بر مدیریت بودجه دبیرخانه نقش دارد. بعلاوه بر فعالیت های دیگر کمیته ها نیز نظارت کرده، وظایفی که از سوی CoP به آن محول شده را انجام داده، پیش نویس قطعنامه ها را برای اجلاس CoP آماده می کند.

کمیته های گیاهی و جانوری
نیز که از متخصصین گونه های مشمول ضمایم سایتیس تشکیل شده، حمایت فنی و علمی برای تصمیم گیری در خصوص این گونه ها  و بازبینی آنها را فراهم می نمایند.

محل استقرار دبیرخانه کنوانسیون  در ژنو در سوییس بوده، این دبیرخانه نقش هماهنگ کننده، مشاوره ای و خدماتی در اجرای کنوانسیون، هماهنگ کننده و برگزارکننده جلسات CoP و کمیته های دائمی در فواصل منظم و خدمات رسانی به آن جلسات، و همچنین ارائه کمک در زمینه های قانون گذاری، اجرا، علمی و آموزشی را برعهده دارد.

کنوانسیون سایتیس برای واردات ، صادرات  و صادرات مجدد گونه ها، یک سیستم مجوزدهی دارد که بسته به نوع نمونه، منشأ آن، شماره ضمیمه، هدف از انتقال نمونه و … ، درخواست متقاضیان انتقال نمونه ها را مورد بررسی قرار داده، مجوزهای لازم در این خصوص را صادر می کند. بدون مجوز سایتیس، ادارات گمرک کشورها اجازه خروج یا ورود گونه های سایتیس را به کسی نمی دهند ومقام اجرایی کنوانسیون در کشور می تواند نمونه را توقیف کرده، در مورد بازگشت آن به کشور مبدا و یا سپردن آن به مراکز مجاز نگهداری تصمیم گیری نمایند. حتی نحوه حمل و نقل نمونه ها نیز باید تحت نظارت دبیرخانه ملی کنوانسیون در کشورهای عضو و با رعایت استانداردهای تعیین شده توسط کنوانسیون باشد تا حیات نمونه به خطر نیفتد و آسیبی به آن وارد نگردد.

دبیرخانه کنوانسیون سایتیس در کشور ما در سازمان حفاظت محیط زیست مستقر است. درخواست های ارائه مجوز ابتدا توسط اداره کل استان سپس توسط مقام های علمی و مقام اجرایی کنوانسیون در کشور مورد بررسی قرار گرفته در صورت فراهم بودن مستندات لازم، مجوز توسط مقام اجرایی صادر می گردد.

اگر قصد خرید گیاه یا جانوری را دارید که در ضمایم سایتیس قرار دارند، اطمینان حاصل کنید که فروشنده آن را به طور قانونی اخذ کرده است. اگر گونه وارداتی باشد لازم است با مجوز سایتیس وارد کشور شده باشد. اگر به صورت پرورشی در ایران متولد شده باشد، باید حاصل والدین یا اجدادی باشد که با مجوز سایتیس وارد کشور شده اند. حتی در صورتی که پروانه تکثیر و پرورش گیاه یا جانوری را داشته باشید ولی مولدین یا همان پایه های مادری، مجوز سایتیس ورود اولیه را نداشته باشند، امکان صادرات موالید آنها را به دیگر کشورها پس از تولید انبوه نخواهید داشت.
یادمان باشد حیات وحش، حیوان خانگی نیست تا جای ممکن از خرید و نگهداری آنها در منزل بپرهیزیم. عدم خریداری حیات وحش به معنای کاهش تقاضا برای آنها ، کاهش نیاز به عرضه آنها و در نهایت کاهش نیاز به برداشت آنها از طبیعت است.  بی شک حیات وحش در طبیعت آرامتر، سالم تر و زیباتر هستند. آرامش را از این موجودات دوست داشتنی سلب نکنیم.

ترجمه و تالیف: مریم روحانی مقام اجرایی کنوانسیون سایتیس در ایران
دبیرخانه اجرایی کنوانسیون سایتیس در ایران
معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست
منابع:

• https://CITES.org
• Introductory Course to CITES